میرزاجعفر بن علی تبریزیبایسنغری، جعفر بن علی تبریزی، از نخستین استادان خط نستعلیق در قرن نهم و خطاط شاهنامه بایسنغری می‌باشد. ۱ - حیات میرزا جعفر بایسنغریتاریخ ولادت و وفاتش به درستی معلوم نیست، ولی از آثار و خطوط بر جا مانده از او پیداست که بین سال های ۸۱۶ـ۸۵۶ در قید حیات بوده است. [۱]
مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
اصلاً از مردم تبریز بود، لیکن به دلیل اقامت طولانی در هرات، به هروی معروف شده است. [۲]
مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
از هرات به ماوراء النهر سفر کرد و سه سال در بلخ ماند، سپس به خوارزم رفت و یک سال در سمرقند اقامت گزید و در بخارا درگذشت. [۳]
مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۴، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲ - القاب میرزا جعفر بایسنغریمیرزا جعفر از توجه و حمایت شاهزاده بایسنغر میرزا برخوردار بود و به او انتساب داشت. [۴]
مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
لقب دیگرش عین الاعیان بود و سلطانعلی قاینی، در خطی که در ۹۱۴ نوشته، او را «قبله الکتّاب» و «کمال الدین» نامیده است. [۵]
حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، ج۱، ص۴۵۶، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
۳ - خدمات میرزاجعفر به هنر خطاطیمیرزا جعفر در رواج خط نستعلیق کوشش بسیار نمود و در اندک مدتی آن را مقبول عام و خاص کرد. [۶]
احمدبن حسین منشی قمی، گلستان هنر، ص۱۶، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۵۹ ش.
او این خط را از استاد بلاواسطه خود میر عبداللّه فرزند میر علی تبریزی (هروی) آموخت و در آن از بانی نستعلیق، یعنی میر علی، نیز برتر شد. [۷]
حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، ج۱، ص۴۵۶، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
او را شاگرد مولانا شمس الدین دانسته اند [۸]
احمدبن حسین منشی قمی، گلستان هنر، ص۲۵، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۵۹ ش.
و در «خط اصول» شاگرد شمس الدین قطابی مشرقی (متوفی ۸۱۲) بود. [۹]
حبیب اللّه فضایلی، ج۱، ص۳۲۴، اطلس خط، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
[۱۰]
حبیب اللّه فضایلی، ج۱، ص۴۵۷، اطلس خط، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
[۱۱]
مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۶، تهران ۱۳۶۳ ش.
با آن‌که شهرت عمده اش در خط نستعلیق است خطوط دیگر را استادانه تر می‌نوشت. [۱۲]
حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، ج۱، ص۳۲۴، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
[۱۳]
مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۸، تهران ۱۳۶۳ ش.
۴ - میرزاجعفر در تشکیلات حکومتیمیرزا جعفر پیش از پیوستن به دربار بایسنغر میرزا، در تبریز در دربار میرانشاه بن تیمور به سر می‌برد [۱۴]
مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۵، تهران ۱۳۶۳ ش.
لیکن در حقیقت تربیت یافته دربار شاهرخ تیموری [۱۵]
حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، ج۱، ص۳۲۳، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
و طرف توجه و علاقه خاص پسر او بایسنغر میرزا بود، زیرا سمت استادی دبستان او را به عهده داشت. [۱۶]
مصطفی بن احمد عالی افندی، مناقب هنروران، ج۱، ص۵۹، ترجمه و تحشیه توفیق ه سبحانی، تهران ۱۳۶۹ ش.
میرزا جعفر در یکی از حجره های کاخ چهل ستونِ بایسنغر میرزا کتابت می‌کرد [۱۷]
احمدبن حسین منشی قمی، گلستان هنر، ص۳۷، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۵۹ ش.
، و سرآمد چهل کاتب و خوشنویس کتابخانه او بود. [۱۸]
مصطفی بن احمد عالی افندی، مناقب هنروران، ج۱، ص۵، ترجمه و تحشیه توفیق ه سبحانی، تهران ۱۳۶۹ ش.
[۱۹]
دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء دولتشاه سمرقندی، ج۱، ص۳۹۰، چاپ محمد عباسی، تهران ۱۳۳۷ ش.
۵ - شاگردان میرزاجعفر بایسنغرییکی از عوامل تجدید رونق خطوط متداول در ایران قرن نهم وجود میرزا جعفر بود. او با تربیت شاگردانی در انواع خطوط، به توسعه و پیشرفت خطاطی در ایران کمک کرد. شاگردان معروف او عبارت‌اند از: اظهر تبریزی در خط نستعلیق؛ شیخ محمود زرین قلم در خفی نویسی؛ عبدالحی منشی استرآبادی در خط تعلیق و مشهورترین شاگرد او، که در ضمن داماد او نیز بود، عبداللّه طبّاخ هروی که در خط اصول سرآمد بود. [۲۰]
حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، ج۱، ص۳۲۵ـ۳۲۶، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
۶ - فعالیت میرزا جعفر در میدان شعرمیرزا جعفر، علاوه بر خطاطی، شعر نیز می‌گفت، ترکیب‌بندی که در رثای بایسنغر میرزا برای تسلیت به شاهرخ گفته، هم هنر شاعری او را می‌نمایاند و هم معرف مقام شاعر نزد شاهرخ است. [۲۱]
حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، ج۱، ص۴۵۷، اصفهان ۱۳۵۰ ش.
۷ - آثار میرزا جعفر بایسنغریآثار به جامانده از او، برخی در ایران، و بسیاری نیز در کتابخانه های جهان پراکنده است. مهمترین آن‌ها عبارت‌اند از: شاهنامه بایسنغری که به خط نستعلیق و در ۸۳۳ به فرمان بایسنغر میرزا کتابت شده و هم اکنون در کتابخانه سلطنتی سابق در موزه کاخ گلستان (ش ۴۷۵۲) موجود است. دیوان اشعار حسن دهلوی که در ۸۲۵ به دارالسلطنه هرات تقدیم شده و در کتابخانه مجلس (ش ۴۰۱۷) موجود است [۲۲]
مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۱۹، تهران ۱۳۶۳ ش.
نسخه ای از کلیات همام تبریزی به خط نستعلیق که در ۸۱۶ کتابت شده و در کتابخانه ملی پاریس نگهداری می‌شود.
در این نسخه او به نام میرزا جعفر تبریزی خوانده شده است، زیرا هنوز به دربار بایسنغر میرزا راه نیافته بود [۲۳]
مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۲۲، تهران ۱۳۶۳ ش.
نسخه‌ای از دیوان حافظ به خط نستعلیق در موزه آثار اسلامی و ترک در استانبول؛ و نسخه ای از گلستان سعدی (ش ۱۱۹). [۲۴]
مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج۱، ص۱۲۰، تهران ۱۳۶۳ ش.
۸ - فهرست منبع ها(۱) مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، تهران ۱۳۶۳ ش. (۲) دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء دولتشاه سمرقندی، چاپ محمد عباسی، تهران ۱۳۳۷ ش. (۳) مصطفی بن احمد عالی افندی، مناقب هنروران، ترجمه و تحشیه توفیق ه سبحانی، تهران ۱۳۶۹ ش. (۴) حبیب اللّه فضایلی، اطلس خط، اصفهان ۱۳۵۰ ش. (۵) احمدبن حسین منشی قمی، گلستان هنر، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران ۱۳۵۹ ش. ۹ - پانویس
۱۰ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «میرزاجعفر بن علی تبریزی»، شماره۴۴۵. |